Op maandag 6 juli 1942 fietst Miep Gies samen met Margot Frank naar de Prinsengracht in Amsterdam. Een dag eerder had de zestienjarige Margot een oproep gekregen om te komen werken in nazi-Duitsland. Ze was de eerste van de familie Frank die werd opgeroepen, maar vader Otto en moeder Edith besloten de volgende brief niet af te wachten.
Het gezin zou onderduiken in het achterste gedeelte van het pand, waar zich onder meer Otto’s pectinebedrijf Opekta bevond. Hij en medewerker Hermann van Pels waren maanden bezig geweest de onderduik van hun beider gezinnen voor te bereiden. Half juli zouden ze de schuilplaats betrekken, maar nu Margot al eerder gedeporteerd dreigde te worden, vertrokken ze die zesde juli halsoverkop.
In de hoofdrol
‘Geen jood zou het in onze toestand gewaagd hebben met een koffer vol kleren uit huis te gaan,’ schrijft Anne erover in haar dagboek. Om zo min mogelijk argwaan te wekken, splitst het gezin op, en fietsen Miep en Margot vooruit.
‘Het stroomde van de regen,’ zou Miep er in 1987 in een interview over vertellen. ‘Dat vond ik wel gunstig, want daardoor waren er weinig soldaten op straat. We fietsten snel, Margot vroeg niets.’
Ashley Brooke (Margot Frank) en Bel Powley (Miep Gies) in A Small Light.
Het is deze scène waar de National Geographic tv-serie A Small Light mee opent. In acht afleveringen volgen we Opekta-secretaresse Miep Gies (Bel Powley) en haar echtgenoot Jan (Joe Cole) gedurende de twee jaar dat ze de familie Frank, Van Pels en later ook tandarts Fritz Pfeffer helpen onderduiken op de Prinsengracht 263. Miep en Jan zijn vanaf de late jaren tachtig de enige betrokkenen die het verhaal van het Achterhuis nog kunnen navertellen. Helpers Victor Kugler, Johannes Kleiman en Johan en Bep Voskuijl zijn dan al overleden.
‘Juist toen groeide de belangstelling voor dit verhaal,’ zegt Gertjan Broek, onderzoeker bij de Anne Frank Stichting. ‘Iedereen wilde de mensen spreken die erbij waren geweest. En omdat Jan geen prater was, trad Miep steeds meer naar de voorgrond.’
Zo zou Miep er mede toe bijdragen dat Annes dagboek internationale bekendheid verwierf. Nu vervullen Miep en haar verzetswerk voor het eerst een hoofdrol in een televisieserie.
Fel tegen Hitler
Miep Gies werd in 1909 geboren in Wenen. Haar familie had het niet breed, en toen het einde van de Eerste Wereldoorlog in 1918 voor grote schaarste zorgde in delen van Europa, raakte Miep ondervoed. Net als tienduizenden andere kinderen uit Oostenrijk, Hongarije en Tsjechoslowakije werd Miep bij een Nederlands pleeggezin ondergebracht om aan te sterken.
‘Uit alles wat ik erover heb gelezen, blijkt dat ze het daar naar haar zin had,’ zegt Broek. ‘Het was de bedoeling dat ze na enige tijd terug naar Wenen zou gaan, maar ze is altijd in Nederland gebleven.’
Miep Gies, dan 94, op bezoek in het Anne Frank Huis in 2003.
Wanneer Miep in 1933 bij het bedrijf van Otto Frank komt werken, ontstaat er een hechte vriendschap. ‘Otto was getuige toen Miep en Jan trouwden in 1941,’ zegt Broek. ‘Hij organiseerde zelfs een huwelijksfeest in zijn kantoorpand.’
Ook op politiek vlak vinden Otto en Miep elkaar. ‘Hoewel ik had geleerd om niet te haten, was ik fel tegen de fanatieke Adolf Hitler,’ schrijft Miep in 1987 in haar autobiografie. ‘Otto Frank was dat ook, ofschoon om veel persoonlijker redenen.’
Pakezeltje
Als de anti-Joodse maatregelen in intensiteit blijven toenemen, besluit Otto in 1942 om een deel van zijn personeel om hulp te vragen. Zo ook Miep.
‘Ze heeft altijd gezegd dat ze daar geen seconde over na hoefde te denken,’ zegt Broek. ‘Hoewel ik denk dat dat in werkelijkheid anders moet zijn geweest, is het belangrijk te beseffen dat niemand in de zomer van 1942 dacht dat de bezetting nog lang zou duren. De horizon was optimistisch. Dat moet hebben meegespeeld in Mieps overweging.’
Dat optimisme werd al snel de grond ingeslagen. Ruim twee jaar lang zou Miep de onderduikers in het Achterhuis in hun dagelijkse behoeften voorzien.
‘Miep is precies een pakezeltje, die sjouwt wat af,’ schrijft Anne in 1943. ‘Haast elke dag heeft ze ergens groente opgescharreld en brengt alles in grote inkooptassen op de fiets mee.’
‘Lang was dat ook hoe ze het zelf omschreef,’ zegt Broek. ‘De heren Kugler en Kleiman regelden de belangrijke zaken, Miep en Bep deden de boodschappen. Van groot belang natuurlijk, maar de media hebben haar rol in later jaren uitvergroot.’
Het hele verhaal over Miep Gies lees je in de nieuwste editie van National Geographic.
Merav Pront
Editor
Merav Pront is digital editor bij National Geographic en schrijft daarnaast geregeld voor het magazine. Tijdens haar studie sociale geografie leerde ze lokale fenomenen in een internationale context plaatsen. Als freelance journalist zoekt ze naar de kleine verhalen achter het grote nieuws. Ze schrijft onder meer voor de VPRO en het Nationaal Holocaustmuseum.
